Bu yazımıza “Doğu ve güneydoğu Makedonya neden “Yörüklük”tür?” adında bir başlık attık. Tıp (aynı) başlık altında, ileriki günlerde II. ve III. dizi (seri) şeklinde yazıların devamı gelecektir. Doğu ve güneydoğu Makedonya’ya “Yörüklük” denmesinin birçok sebebi bulunmaktadır. Bu sebeplerden her birini, her yazı dizisinde ayrı ayrı belirterek göstermeye çalışacağız. “Doğu ve güneydoğu Makedonya neden “Yörüklük”tür?” sorusunun yanıtlarından biri hiç şüphesiz şöyle olacaktır: “Türk Günü’nde (Osmanlı Döneminde) Anadolu’dan eñ çok Yörük Cemâatleri, Yörüklük’e (yani doğu ve güneydoğu Makedonya’ya) gelip konmuştur.” Evet, Türk Günü’nde (Osmanlı Döneminde) Anadolu’dan eñ çok Yörük Cemâatleri, Makedonya’nın doğu ve güneydoğu bölgelerine gelip kondukları bilinmektedir. Yörüklerin, Anadolu coğrafyasından Makedonya’nın doğu ve güneydoğusuna konmasını bize, bu konuda birinci el kaynak niteliğinde olan Osmanlı Devleti tarafından yapılan tahrir (sayım) defterleri bildirmektedir.
***
1570 yılında Osmanlı Devleti tarafından yapılan tahrire (sayıma) göre; 1570 yılında Yörüklük’ü (doğu ve güneydoğu Makedonya) idari olarak Köstendil Sancağı’na bağlı idi. O dönemde Usturumca Nahiyesi, Doyran Nahiyesi ve Boymiya Nahiyesi Köstendil Sancağı’nın idari sistemi içinde yer almaktaydı. Aşağıda Köstendil Sancağı’nın Usturumca, Doyran ve Boymiya nahiyelerindeki “Yörük Cemâatleri” yaşadıkları köylerin adları ile birlikte gösterilecektir.
1570 yılında Köstendil Sancağı’nın Usturumca Nahiyesi’ne bağlı şu “Yörük Cemâatleri” bulunmaktaydı: Radoviş Köyü sınırları içerisinde yaşayan Yörük Cemâatleri şunlardı: Yusuf Cemâati, Saltıklı Cemâati, Serçi Cemâati diğer adı İdris Hoca Cemâati, Kuloğuzlu Cemâati, Hüdaverdi Cemâati, Kabil Oğlu Cemâati, Kara Yardımlı Cemâati ve Hacı Ali Cemâati. Orahovitsa Köyü sınırları içinde Nasuh Obası Cemâati Yörükleri yaşamaktaydı. İzleva Köyü sınırları içerisinde yaşayan “Yörük Cemâatleri” şunlardı: Divâne Salih Cemâati, Davud Oğulları Cemâati, Süleyman Oğulları Cemâati. Dobrenişinin Köyü sınırları içinde Hızırlı Cemâati Yörükleri yaşamaktaydı. Sokolartsi Köyü sınırları içinde Mehmed Oğulları Cemâati Yörüklerinin yaşadığı bilinmekteydi. Yargulitsa Köyü sınırları içinde, Dorful Obası Cemâati yerine gelen Fenalı Cemâati yaşamaktaydı. Yine Pokrajçevo Köyü sınırları içinde Hacı Oğulları Cemâati Yörükleri yaşam sürdürmekteydi. Aleksino Köyü sınırları içinde Ali Hoca Cemâati Yörüklerinin hayat sürdürdükleri bilinmekteydi. Bunlara benzer şekilde Stepantsi Mezrasında Küçük Ali ve Hızır Cemâati Yörüklerinin dolaşmakta olduğu bilinmektedir.
1570 yılında Köstendil Sancağı’nın Doyran Nahiyesi’ne bağlı şu “Yörük Cemâatleri” bulunmaktaydı: Doyran nahiyesinin “kendi” sınırları içerisinde yaşayan Yörük Cemâatleri şunlardı: Ayakçı Cemâati, Turasanlı Cemâati ve Süheyli Cemâati. Brest Köyü sınırları içinde iki Yörük Cemâati vardı: Bulamaçlı Cemâati ve Karalar Cemâati. Popovo Köyü sınırları içinde yine Ahmet Fahih Cemâati ve Eyercili Cemâati bulunurdu. Robovo Köyünde Karacalar Cemâati dolaşırdı. Srniçani Köyü sınırlarında Gökçe Oğulları Cemâati yer alıyordu. Toplitsa Köyü dairesinde Üveyis Cemâati, Hasan Oğulları Cemâati ve Sungur diğer adıyla Kara Oğulları Cemâati yaşayışlarını sürdürüyordu. Gorno Gorbasovo Köyü sınırları içinde tek Arızlı Cemâati yaşıyordu. Prestikovo Köyü sınırları içerisinde Sobri Köyü ile birlikte: Bektaş Oğulları Cemâati, Hoca Oğulları Cemâati ve Durak Oğulları Cemâati mevcuttu. Dolno Gorbasovo Köyü sınırları içinde Popovo ve Brest köyleri ile birlikte: Hacı Oğulları Cemâati ve Gölemenli Cemâati iskân edilmişti. Yine Divlas Köyü sınırları içinde şu cemâatleri görüyoruz: Mukabilli Cemâati, Turgutlu Cemâati, Yunus Derviş Cemâati, Çavuş Fakih Cemâati. Kutleş Mezrasında da 6 Yörük cemâatı bulunuyordu: Pazarlı Oğulları Cemâati, Eceli Cemâati, Eyneceli Cemâati, Hasan Fakih Cemâati (diğer adı Ahmedlu), Ahmedlu Cemâati ve Sinir Kasem Cemâati.
1570 yılında Köstendil Sancağı’nın Boymiya Nahiyesi’ne bağlı şu “Yörük Cemâatleri” bulunmaktaydı: Rebrevo Köyü sınırları içerisinde yaşayan tek Yörük Cemâati vardı: Murcalı Cemâati. Çestovo Köyü sınırı içinde ise Kızıl Doğancılar Cemâati hayat sürüyordu. Valandovo Köyü sınır içinde bir çemâat vardı, o da Serçi Cemâati idi. Pirava Köyü sınırları içinde iki Yörük cemâati dolaşıyordu: Serçi diğer adı Süleyman Fakih Cemâati Yörükleri ve Ali Fakih Cemâati. Bu dolayda bir de tam olarak yerini bilmediğimiz bir cemâat daha dolaşıyordu: Tarakçılı Cemâati. Gorni Sobri Köyünde yedi Yörük Cemâatinin var olduğu göze çarpmaktadır: Eyne Hocalı Cemâati, Mustafa Oğulları Cemâati, İliyas Oğulları Cemâati, Hızır Oğulları Cemâati (2 tane var), Tatarlı Cemâati ve Çalık Mustafa Oğulları Cemâati. Dolni Sobri Köyünde tek cemâat: Tatar Oğulları Cemâati idi. Yine Kalçukova Köyünde tek Yörük Cemâatinin varlığı biliniyordu: Hacı Yusuf Cemâati. Kalkovo Köyü içinde de tek Yörük Cemâati vardı, bu da Pir Hoca Cemâati idi. Balintsi Köyü içinde iki Yörük Cemâati yerleşmişti: Süleyaman Cemâati ve Hasan Oğulları Cemâati.
1570 – 1573 yılları arasında Osmanlı Devleti tarafından yapılan tahrire (sayıma) göre; 1570 – 1573 yılları arasında Yörüklük (doğu ve güneydoğu Makedonya) idari olarak Köstendil Sancağı’na bağlı idi. O dönem İştip Nahiyesi Köstendil Sancağı’nın idari sistemi içinde yer almaktaydı. Aşağıda Köstendil Sancağı’nın İştip nahiyesindeki “Yörük Cemâatleri”nin adları, sınırı içinde yaşadıkları köy adları ile birlikte verilecektir. 1570 – 1573 yılları arasında Köstendil Sancağı’nın İştip Nahiyesi’nde şu “Yörük Cemâatleri” bulunmaktaydı: Toplonitsa Köyü sınırları içerisinde, Aktaş Dağı eteklerinde yaşayan tek “Yörük Cemâati” şuydu: Hacı Saylı Cemâati. Yörük Cemâatlerin eñ çok yoğunlaştığı yerlerden biri de Slani Dol, yani Göklü idi. Slani Dol Mezrasında çok sayıda Yörük Cemâati yaşıyordu. Bunlar: Demir Ali Cemâati, Hasan Cemâati, Kara Hoca Cemâati, Nasuh Cemâati, Recep Cemâati, Bekir Oğulları Cemâati, Şeyh Obası Cemâati, Hacı Yolcular Cemâati, İshak Obası Cemâati, Menla Cemâati, Oruç Cemâati, Umur Cemâati, Tokatlı Cemâati, Seydi Fakih Cemâati, Çanaklar Cemâati ve Hacı Seydi Cemâati. Ururak Köyü sınırları içinde Ali Hoca Cemâati vardı. Ucman (smokvişte) Mezrasında şu cemâatlerin varlığı biliniyordu: Mişli Cemâati, Aşağı Caferli Cemâati, Turgut Cemâati, Hacı Turhanlı Cemâati ve Doğuşlar Cemâati. Lipov Dol Köyünde Saltıklı Cemâati’nde Yörükler yaşıyordu. Poçuval Köyünde Saltıklı’lardan Pir Hacı Cemâati vardı. Uboga Köyü sınırlarının kapsadığı alanda Hacı Haliller Cemâati Yörükleri, Hacı Yusuf Cemâati Yörükleri ve Kara Sinanlar Cemâati Yörükleri yaşamaktaydılar. Toplik Mezrasında tek Hacı Hamzalı Cemâati Yörüklerinin varlığı biliniyordu. Bogoslovets Köyünün çizdiği sınırlar içinde Hacı Beyli Cemâati Yörükleri, Karamanlı Cemâati Yörükleri, Balkanlı Cemâati Yörükler ve Boğanlı Cemâati Yörüklerinin yaşadıkları saptanmaktadır. Büyük Skandaltsa Köyünde ise tek Timurlu Cemâati’nin varlığı bilinmektedir. Koçintsi nâm-ı diğer Trohale Köyünde şu Yörük Cemâatlerin yaşadığından bahsedilir: Diyarlı Cemâati, Ak Görmüş Cemâati, Hacı Hüseyin Cemâati, Gali Cemâati(?) ve Karaca Ali Cemâati. Dikenler Köyünün mezrasında tek bir cemâat söz konusudur: Hacı Obası Cemâati. Minino Köyü yakınında Beliler Cemâati ve Turasiler Cemâati yaşam sürerlerdi. Mosoça Mezrasında üç tane Yörük Cemâati hayatlarına devam ediyordu: Karalar Cemâati Yörükleri, Evrenesoğulları Cemâati ve Caşlarlar Cemâati Yörükleri. Yine, o dolayda Dorful Cemâati, Kösleler Cemâati, Turhanlı Cemâati ve Timurlu Cemâati Yörükleri vardı. Bunlara Erekler Cemâati, Delirciler Cemâati ve Mahmudlu Cemâati dâhil edilebilir. Bu dolayda yaşayan Doğuşlar Cemâati diğer adı ile Bekirli Yörükleri de vardı. Son olarak ise Ravişko Mezrasında Karaca Ali Cemâati ve Doymuşlar Cemâati’nin varlığını görüyoruz.
**
Anadolu’dan Makedonya’ya en fazla Yörük Cemâati, 16. yüzyılda geldi. Bu dönemde, 16. yüzyılın ikinci yarısında (1570 – 1573 yılları arasında) Yörük Cemâatlerinin en çok, Makedonya’nın doğu ve güneydoğusunda yaşadıkları görülmektedir. O dönemde Osmanlı Devleti tarafından yapılan tahrire (sayıma) göre; Köstendil Sancağı’na bağlı olan Usturumca nahiyesinde en az 19, Doyran nahiyesinde en az 28, Boymiya nahiyesinde en az 17, İştip nahiyesinde en az 55 ve toplam olarak 119 Yörük Cemâati mevcuttu. Buraya Köprülü’ye bağlı olan Yörük Cemâatleri dâhil değildir. Bu durum, Yörüklerin o dönemde, o bölgede azımsanamayacak bir nüfusa sahip olduklarını göstermektedir. Bölgeye iskân edilen Yörükler; nüfus açısından, yer adları açısından, yaşam biçimi açısından, kültür açısından, etnografya açısından, dil açısından, etnografik yapı açısından söz konusu bölgeyi Türkleştirdikleri, daha da doğrusu Yörükleştirdikleri görülmektedir.
Tıp (aynı) yıllarda Makedonya’nın diğer bölgelerine oranla Makedonya’nın doğu ve güneydoğusunda Yörük Cemâatlerinin sayısı çok daha fazlaydı. Tıp (aynı) tarihte Koçana Nahiyesinde, Kratova Nahiyesinde ve Nagoriç (Kumanova) Nahiyesinde çok az Yörük Cemâatinin var olduğu bilinmektedir. Bunun yanında Makedonya’nın diğer yerlerine de Yörük Cemâatleri konmuştu. Ancak, bunların oranı da Makedonya’nın doğu ve güneydoğusuna göre çok daha az olduğu görülmektedir.
16. yüzyılın ikinci yarısında, 120’nin üzerinde Yörük Cemâatinin yoğun olarak bu bölgede var olması ve tıp (aynı) zamanda kalıcı olması, 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başlarında Sırp ve Bulgar yazılı kaynaklarında Makedonya’nın doğu ve güneydoğusu “Yörüklük” olarak anılmasına sebep olacaktır.
Yazının başlığında “Doğu ve güneydoğu Makedonya neden ‘Yörüklük’tür?” sorusunun yanıtlarından biri hiç şüphesiz: “Bu bölgede 16. yüzyılın ikinci yarısında en az 120 Yörük Cemâati yaşamaktaydı. Bundan dolayı bölge ‘Yörüklük’ adını almıştır.” olacaktır!
Bu yazı ilk defa Makedonya'da çıkan Yeni balkan Gazetesi'nde yayınlanmış olup, yazar tarafından zenginleştirilerek dergimizde yayınlanmıştır.